Plastik
Plastik; karbon (C), hidrojen (H), azot (N), oksijen (O) ve diğer organik ya da inorganik maddelerin oluşturduğu sentetik ya da yarı sentetik polimer maddelerdir. Plastikler oda sıcaklığında katı halde bulunurlar. Mekanik ya da kimyasal yollarla şekillendirilmeleri kolaydır.
Plastiğin gelişimi doğada bulunan plastik benzeri özellikler gösteren doğal malzemelerin (sakız, şellak vb.) kullanımıyla başlamıştır. Bunu kimyasal olarak değiştirilmiş doğal malzemeler (kauçuk, nitroselüloz, galalit vb.) takip etmiştir. Plastik sektörü ise 1869’da Alexander Parkes’ın patentini aldığı selüloit adlı malzeme ile başlamıştır. Dünyanın ilk tam sentetik plastiği 1907’de Leo Hendrik Beakeland’in icat ettiği bakalittir. Bakalit sert ve koyu renkli bir plastiktir ve düdük, düğme, saat, tencere kulpları, mücevherler ve kameralar gibi birçok alanda kullanılmaktadır.
Plastikler kolay şekillendirilebilme, üretiminin ucuzluğu, hızlı ve kolay olması gibi birçok nedenden dolayı çok yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Plastiklerin büyük bir çoğunluğu fosil yakıt bazlı petrokimyasallardan damıtım yoluyla üretilirler. Bunun yanı sıra son yöntemler mısır veya pamuk gibi yenilenebilir maddelerden plastik üretimini de mümkün kılar.
Plastik Sektörü
Plastikler ambalaj sektörü, beyaz eşya, otomotiv, tekstil, elektronik, medikal gibi aklımıza gelen her alanda yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Bu yoğun kullanım sayesinde plastik sektörünün oldukça hızlı büyüyüşü kaçınılmazdır.
Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sanayi, imalat sanayi toplam istihdamındaki sıralamada 23 sektörden sekizinci sıradadır.
Dünyada plastiğe talep 1970’lerde artış göstermiştir. 1950’lerde plastik üretimi yılda 1,5 tonken 1970’lerin ortalarında 50 milyon tonu görmüştür. Bu noktadan sonra sürekli bir artışa geçen plastik üretimi 2000’li yıllara gelindiğinde 200 milyon tonlara ulaşmıştır. 2016 yılında üretilen 335 ton plastiğin %25’ini Çin, %21’ini Avrupa, %20’sini NAFTA ülkeleri, %16’sını, Çin hariç Asya ülkeleri tarafından üretilmiştir. [1]
Ülkemiz 2015 yılında 8,6 milyon tonluk plastik üretimiyle küreselde %2,7 pay almıştır. Dünyada 6. ve Avrupa’da 2. sıradadır.
2017 yılında ülkemizde üretilen plastiklerin %40’ı ambalaj üretiminde kullanılmıştır. Bunu %22’lik payla yapı ve inşaat takip etmektedir. Ülkemizde üretilen plastiğin önemli bir bölümü iç pazarda tüketilmektedir. [2]
Son 5 yıl içinde plastik üretimi hem miktar hem de değer olarak tarihin rekor seviyesine ulaşmıştır:
Son 5 yıl içinde plastik üretimi hem miktar hem de değer olarak tarihin rekor seviyesine ulaşmıştır:
Plastikte Kalite Kontrol
Plastik fabrikalarına kalite kontrol birimleri eklenmeden önce kullanılan plastiğin uygunluğu ve kalitesi bilinmemekteydi. Bu sebepten üretilen ürünlerin kalitesi oldukça düşüktü. Kalite kontrol yapılmaması bozuk, hatalı, çabuk bozulan ve sağlık açısından kullanımı hatalı ürünlerin piyasaya sürülmesine sebep olmuş ve kalite kontrolün önemini gözler önüne sermiştir. Günümüzde plastik fabrikalarında kalite kontrol laboratuvarları mevcuttur.
Plastikler kaçınılmaz bir şekilde hayatımızın her alanında kullanılmaktadır. Kullanılan plastiklerin özellikleri üründen ürüne göre oldukça farklıdır. Bir ürünün plastiğinde istenmeyen bir özellik başka bir üründe bulunması zorunlu bir özellik olabilir. Bu yüzden kalite kontrol müşteri beklentisini karşılamak açısından oldukça önemlidir.
Pandemide Plastik Sektörü
2020 yılında dünyada etkisini gösteren Covid-19 salgını yılın nisan-mayıs aylarında sektörü olumsuz etkilemiş olsa da pandeminin doğurduğu tek kullanımlık plastik ihtiyacı sektörün büyümesini sürdürmesini sağlamıştır. Sektör pandemi sürecinde başta medikal ürünler olmak üzere, gıda ambalajları ve hijyen sektörleri için yoğun üretim sağlamıştır.
Belçika plastik sektörünün tamamını ‘hayati öneme sahip sektör’ olarak sınıflandırmıştır. Bununla birlikte Fransa, Almanya, İtalya, Portekiz ve İspanya sektörün bazı kollarını ‘hayati öneme sahip sektör’ olarak sınıflandırmıştır. Yunanistan salgına karşı alışverişlerde plastik poşet kullanımını teşvik ederken, Litvanya’da tek kullanımlık ambalajlarda talep patlaması olmuştur.
Ülkemizde salgın sürecinde tüm dünyada olduğu gibi ambalaj ve medikal alanlarda önemli bir talep artışı olmuştur. Paket servis ve online alışverişin yaygınlaşması da bu alanlarda sektöre ivme katmıştır. Fakat bununla birlikte plastik inşaat malzemeleri sektörü de önemli bir düşüş yaşayarak 2019 yılının dahi gerisinde kalmıştır.
Pandemi sürecinde artan plastik kullanımı plastik atık sorununa dikkat çekmiştir.
Plastikte Geri Dönüşüm
Plastikler doğada çözünmez, bozulmaz, paslanmaz ya da çürümezler. Sadece zamanla parçalanırlar ve plastiğin en küçük hali olan mikroplastik halinde atık olarak var olmaya devam ederler. Her ne kadar plastik kullanımı günlük yaşantımızı oldukça kolaylaştırsa da uzun vadede sebep olacağı kirliliğin etkilerini yok saymak imkansızdır. Denizlerimizdeki doğal yaşamda görmeye başladığımız plastik atıklar ve deniz canlılarında bulunan mikroplastikler, plastik sektörünü geri dönüşüm konusunda adımlar atmaya mecbur bırakmıştır.
Grafikte görüldüğü üzere 1980 yılında üretilen plastiklerin tamamı atık olarak doğaya bırakılmış olsa da 2015 yılında %25’i yakılmış ve %20’si de geri dönüştürülmüştür. Bu grafik baz alınarak 2050 yılında yakma oranının %50’ye ve geri dönüşüm oranının da %44’e çıkacağı tahmin edilebilir. [3]
Geri dönüşüm aşamasında plastikler türlerine göre sınıflandırılır ve küçük parçalara ayrılır. Bu parçalar ham madde katılıp tekrar kullanılabileceği gibi %100 geri dönüşümde direkt olarak da kullanılabilir. Küçük parçalara ayrılan bu plastikler eritilip geri dönüşüme uygun hale getirilir. Bu aşamada plastiğin eriyik akış karakterizasyonunu belirlemek için MFI eriyik akış cihazları kullanılabilir.
1 ton plastiğin geri dönüşümü ile;
- 5774 kWh enerji tasarrufu sağlanır,
- 41 ton sera gazı salınımı azalır,
- 23 m³ depolama alanı kazanılır. [4]
Kaynaklar:
[1] – https://pagev.org/upload/files/Hammadde%20Yeni%20Tebli%c4%9f%20Bilg.%203/D%c3%bcnya%20Plastik%20Sekt%c3%b6r%20Raporu%202016.pdf
[2] – https://ekonomi.isbank.com.tr/ContentManagement/Documents/sr201711_plastiksektoru.pdf
[3] – https://ourworldindata.org/plastic-pollution?utm_source=newsletter
[4] – https://sifiratik.gov.tr/plastik-atik
